Oleje i filtry - czyli jak zadbać o swoją maszynę

21.09.2018

Rynek maszyn rolniczych a zwłaszcza ciągników jest coraz bardziej różnorodny i rozbudowany. Coraz częściej pojawiają się nowe marki oraz nowe modele marek znanych od dawna. Bez względu na to czy jest to najnowszy ciągnik, czy też traktor którym jeździł nasz dziadek, każdy z nich potrzebuje dobrego oleju i sprawnych filtrów, które zapewnią optymalne warunki pracy silnika. Aby dobrze zadbać o silnik oraz inne podzespoły naszej maszyny należy między innymi stosować odpowiedni olej.

Fot. 1 Oleje silnikowe, przekładniowe, hydrauliczne.
(źródło: fot własne) Sprawdź naszą ofertę środków smarnych.

Oleje

Są to substancje najczęściej ciekłe, śliskie, o dużej lepkości. Nie rozpuszczają się w wodzie ale są rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych. Wśród wielu różnych grup olejów wyróżniamy oleje smarowe szeroko stosowane w przemyśle, motoryzacji oraz rolnictwie. Ich głównym zadaniem jest zmniejszenie tarcia pomiędzy powierzchniami współpracujących ze sobą (stykających się) ruchomych elementów maszyn np. tłok silnika z cylindrem lub koła zębate przekładni. Oleje te wskutek odpowiedniej lepkości pokrywają współpracujące powierzchnie gładką i śliską warstwą, co nie dopuszcza do bezpośredniego ich styku a tym samym chroni je przed przyśpieszonym zużyciem. Dodatkowo warstwa oleju wpływa na zmniejszenie energii, potrzebnej do utrzymania w ruchu (względem siebie) obu elementów oraz zabezpiecza je przed korozją. Bardzo ważną funkcją oleju jest również odprowadzanie ciepła z układu w którym pracuje.
Do olejów smarowych zaliczamy oleje silnikowe (maszynowe), przekładniowe oraz hydrauliczne. Mimo podobnych właściwości nie są one zamienne, dlatego by zachować żywotność mechanizmów w których pracują, należy ich używać zgodnie z przeznaczeniem.

W przypadku nowszych ciągników zazwyczaj nietrudno jest znaleźć informacje na temat zalecanego oleju, jednak w przypadku starszych i niejednokrotnie zabytkowych modeli dostęp do takich informacji jest utrudniony. Aby w miarę poprawnie wybrać rodzaj i klasę oleju do maszyny warto poznać oznaczenia olejów i ich przeznaczenie. Z uwagi na różnorodność środków smarnych i szerokie ich zastosowanie, przybliżymy w tym artykule najpowszechniejsze klasyfikacje trzech grup olejów: silnikowych, przekładniowych oraz hydraulicznych.

Oznaczenia olejów silnikowych

Podstawowym parametrem każdego oleju jest klasa lepkości znana jako SAE. Klasyfikacja SAE (ang. Society of Automotive Engineers - Stowarzyszenie Inżynierów Motoryzacji) informuje w jakiej temperaturze może być używany dany olej. Wyróżnia się sześć klas olejów letnich oraz sześć klas olejów zimowych. Oleje letnie używane są w klimacie gorącym, gdzie przez większość czasu panują wysokie temperatury, z kolei oleje zimowe stosowane sa w maszynach pracujących w niskich temperaturach. W naszym klimacie stosowanie takich olejów byłoby kłopotliwe, dlatego też najczęściej stosowane są oleje wielosezonowe, które opisywane są dwoma wartościami np. 10W-40. Kod ten określa płynność oleju w pewnym zakresie temperatur. Liczba przed literą „W” (od słowa Winter -zima) oznacza płynność oleju w niskich temperaturach. Analogicznie liczba po literze W oznacza lepkość oleju w wysokiej temperaturze. Zakresy temperatur dla poszczególnych klas SAE prezentujemy na fot. 2.

Fot. 2 Zakres temperatur dla poszczególnych klas olejów w systemie klasyfikacji SAE.
(źródło: http://sochaczew24.info/razy-razem-olej/201410569/)

Dlaczego tak istotne jest dobranie klasy lepkości oleju do temperatury eksploatacji pracy silnika? Otóż ma to ogromny wpływ na żywotność panewek, wału korbowego oraz wielu innych części, a w konsekwencji na kondycję całej jednostki napędowej. W niskich temperaturach olej letni będzie miał małą płynność w związku z czym przy rozruchu silnika będzie powodował większy opór a także nie będzie mógł dotrzeć do każdego zakamarka silnika. W efekcie silnik przez pewien czas (dopóki się nie rozgrzeje) będzie pracował „na sucho” co spowoduje szybsze żużycie m. in. pierścieni oraz tulei tłokowych. Większy opór przy rozruchu może również odbić się na żywotności rozrusznika a także akumulatorów, wysilonych przy pracy w niesprzyjających warunkach. Również stosowanie oleju typowo zimowego w warunkach letnich nie jest najlepszym rozwiązaniem. Olej taki bedzie miał z kolei zbyt dużą płynność ( mówiąc językiem potocznym będzie zbyt rzadki) aby utrzymać się na smarowanych częściach. Wskutek tego pomiędzy współpracującymi częściami będzie bardzo cienki (niewystarczający do prawidłowego smarowania) film olejowy lub nawet jego całkowity brak, powodujący przyśpieszone zużycie silnika a w konsekwencji nawet jego zatarcie.

Poniżej prezentujemy fotografie obrazujące zachowanie olejów o różnych klasach SAE w tej samej temperaturze, oraz olej jednej klasy w różnych temperaturach.

Fot. 3 Porównianie płynności olejów różnych klas SAE w tej samej temperaturze.
(źródło: http://www.flatout.com.br/especial-lubrificantes-parte-1-rotulos-e-especificacoes/)

Fot. 4 Porównianie płynności tego samego oleju w różnych temperach.
(źródło: http://www.flatout.com.br/especial-lubrificantes-parte-1-rotulos-e-especificacoes/)

Poza klasyfikacją lepkościową obowiązują również klasyfikacje jakościowe API oraz ACEA.
ACEA jest klasyfikacją europejską opracowaną przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Silników, z kolei API to klasyfikacja Amerykańskiego Instytutu Naftowego. Podział ten wynika z różnic w konstrukcji silników na obu kontynentach a tym samym różnych wymagań jakościowych stawianym olejom.

Klasyfikacja API dzieli oleje na dwie główne grupy : przeznaczone do silników benzynowych oznaczone symbolem S, oraz przeznaczone do silników wysokoprężnych oznaczone symbolem C. Klasa jakości określona jest przez kolejne litery alfabetu znajdujące sie w oznaczeniu po literach S lub C.
Oznakowanie klas olejów do silników benzynowych: SA, SB, SC, SD, SE, SF, SG, SH, SI, SJ, SL, SM, SN. Do silników z zapłonem samoczynnym w klasyfikacji API stosowane są oleje o oznaczeniu: CA, CB, CC, CD, CE, CF, CF-4, CG-4, CH-4. CI-4, CJ-4. Litery z początku alfabetu oznaczają oleje gorszej jakości, im dalsza litera w alfabecie tym wyższa jakość oleju.

Klasyfikacja ACEA jest bardziej rygorystyczna oraz wyróżnia czteru grupy olejów silnikowych:
A- przeznaczone do silników benzynowych.
B- przeznaczone do samochodów osobowych z silnikami o zapłonie samoczynnym,
C- przeznaczone do samochodów osobowych oleje niskopopiołowe (low SAPS),
E- przeznaczone do silników wysokoprężnych w samochodach ciężarowych.

Każda z grup posiada 5 poziomów 1,2,3,4 oraz 5, np A1, A2, B3, B4, E1, E5.
Poziom 1 oznacza jakość standardową, która wzrasta wraz z numerem poziomu np. ACEA A5/B5 oznacza najwyższą jakość oleju i oszczędność paliwa.

Poza tymi dwiema głównymi klasyfikacjami jakościowymi istnieją jeszcze oznaczenia wprowadzane przez producentów silników. Niejednokrotnie opakowania opisane są kilkoma oznaczeniami pozwalającymi zorientować się co do możliwości wykorzystania danego oleju. Poniżej przedstawiamy przykładowe zdjęcia oznaczeń na olejach różnych producentów.

Fot. 5 Oznaczenia na etykietach olejów silnikowych marki Lotos.
(źródło: fot własne) Sprawdź naszą ofertę olejów Lotos

Fot. 6 Oznaczenia na etykietach olejów silnikowych marki Castrol.
(źródło: fot własne) Sprawdź naszą ofertę olejów Castrol

Oznaczenia olejów przekładniowych

Oleje przekładniowe również klasyfikowane są wg lepkości oraz jakości.
Lepkość olejów określana jest normą SAE w której wyróżnia się 9 klas oznaczanych liczbami: 70, 75, 80, 85, 90, 110, 140, 190 ,250. Klasy 70, 75, 80, 85 oznaczają oleje przeznaczone do stosowania w niskich temperaturach – klasa SAE 70 jest stosowana w warunkach arktycznych, natomiast klasa SAE 85 przeznaczona jest do stosowania w zimie w krajach o łagodnym klimacie. Z kolei klasa SAE 250 określa oleje przeznaczone do użytkowania w klimacie bardzo gorącym. Oleje oznaczone liczbami SAE 90, 110, 140, 190 stosuje się w temperaturach dodatnich . Czasem w oznaczeniu pojawia się litera „W” (np. SAE 75W/90 ) informująca , że jest to olej sezonowy, na zimę.

Fot. 7 Oznaczenia na etykietach olejów przekładniowych marek Orlen oraz Lotos.
(źródło: fot własne) Sprawdź naszą ofertę olejów przekładniowych.

Klasyfikacją jakościową która jest najczęściej wykorzystywana jest API. Wyróżnia ona 6 klas jakościowych oznaczonych literami GL (Gear Lubrican – olej przekładniowy) oraz nastepującymi po nich cyframi od 1 do 6.
GL-1 – oleje bez dodatków EP (dodatki przeciwzatarciowe). Stosowane w ręcznie sterowanych przekładniach z obciążeniami do 160 MPa i temperaturą oleju do 90^oC.
GL-2 – oleje z dodatkami EP. Stosowane w sterowanych ręcznie przekładniach z obciążeniami do 210 MPa i temperaturą oleju do 130^oC.
GL-3 - oleje z dodatkami EP. Stosowane w sterowanych ręcznie przekładniach z obciążeniami do 250 MPa i temperaturą oleju do 150^oC w przekładniach hipoidalnych o umiarkowanych obciążeniach.
GL-4- oleje z dodatkami EP. Stosowane w sterowanych ręcznie przekładniach z obciążeniami do 300 MPa i temperaturą oleju do 150^oC w przekładniach hipoidalnych o umiarkowanych obciążeniach.
GL-5 – oleje z dużym udziałem dodatków EP ( dwukrotnie więcej niż w oleju GL-4 ). Zalecane do przekładni hipoidalnych głównych i zespolonych, silnie obciążonych w samochodach osobowych. Obciążenie przekładni powyżej 300 MPa i temperaturą oleju do 150^oC
GL-6 – Zawierają do 10 % więcej dodatków przeciwzatarciowych .Powyżej 2011 znalazły zastosowania w samochodach wyścigowych. Oleje do pracy w bardzo ciężkich warunkach (wysokie prędkości przesuwania i znaczne obciążenia uderzeniowe).Są one przeznaczone do przekładni hipoidalnych ze znacznym przemieszczeniem osi.

Oleje klas niższych (1-3) obecnie rzadko występują na rynku ze względu na możliwość ich stosowania w przekładniach o mniejszych obciążeniach które już są rzadkością. Aktualnie najczęściej spotykane są oleje klas GL-4 oraz GL-5, które spełniają wymagania przekładni o większych obciążeniach. Klasy API GL-6 nie stosuje się na szersza skalę, ponieważ uważa się, że klasy API GL-5 bardzo dobrze spełniają najsurowsze wymagania.

Oznaczenia olejów hydraulicznych

W przypadku olejów hydraulicznych również istnieje wiele klasyfikacji – producentów, normy krajowe oraz międzynarodowe. Najpowszechniejsze z nich to klasyfikacje DIN 51 524 cz. II i III oraz ISO 6743/4. Obie określają lepkość oraz zawartość dodatków majacych wpływ na jakość oleju, takie jak: dodatki smarne, inhibitory (spowalniacze) korozji i utleniania oraz modyfikatory lepkości.

Fot. 7 Oznaczenia na etykietach olejów hydraulicznych marek Orlen oraz Lotos.
(źródło: fot własne) Sprawdź nasza ofertę olejów hydraulicznych

Norma DIN 51 524 określa cztery klasy olejów hydraulicznych o zróżnicowanym poziomie lepkości: HL, HLP, HVLP, HLPD. natomiast klasyfikacja według normy ISO/DIS 6743 wyróżnia siedem klas lepkości: HH, HL, HR, HM, HV.

Klasy wg ISO/DIS 6743:
HH – Rafinowane nieinhibitowane oleje mineralne
HL – Rafinowane oleje mineralne z poprawionymi właściwościami przeciwkorozyjnymi i przeciwutleniającymi
HM – Oleje HL z poprawionymi właściwościami przeciwzużyciowymi
HR – Oleje HL z poprawionymi właściwościami lepkościowo- temperaturowymi
HV – Oleje HM z poprawionymi właściwościami lepkościowo- temperaturowymi
HG – Oleje HM z poprawioną odpornością udarową
HS – Ciecze syntetyczne , niespecyfikowane jako trudnopalne

Klasy wg DIN 51 524:
HL – Oleje mineralne z inhibitorami utleniania i korozji
HLP – Oleje mineralne z inhibitorami utleniania i korozji oraz dodatkami przeciwzużyciowymi
HVLP – Oleje mineralne z inhibitorami utleniania i korozji, dodatkami przeciwzużyciowymi oraz dodatkiem lepkościowym
H LPD –Oleje jak HLP zawierające dodatki detergentowe i dyspergentowe rozpuszczają one większość obcych substancji i pozostawiają je w objętości oleju

Warto również wspomnieć o olejach typu STOU oraz UTTO. Oba typy to oleje uniwersalne z tym, że UTTO jest olejem przekładniowo- hydraulicznym, natomiast STOU poza stosowaniem w przekładniach i hydraulice, może być również stosowany jako olej silnikowy. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie silniki mogą pracować na oleju typu STOU, dlatego trzeba upewnić się jaki olej może być stosowany w konkretnej maszynie.

Na rynku spotkać możemy bardzo dużą ilość olejów wielu różnych producentów o różnorakim przeznaczeniu. Niektóre z nich posiadają oznaczenia których nie ujęliśmy w tym artykule. Z uwagi na istnienie wielu różnych klasyfikacji oraz ciągłej ich aktualizacji omówienie wszystkich byłoby bardzo trudne, dlatego też omówiliśmy podstawowe i najczęściej stosowane systemy. Aby ułatwić dobór właściwego oleju do danej maszyny i mechanizmu polecamy wyszukiwarki koncernów naftowych np.
Orlenu – Dobierz olej,
Schella – Dobierz olej
lub Lotosu – Dobierz olej.
Oprócz zalecanych olejów, można tam również znaleźć informacje na temat ilości oleju, jaka jest potrzebna w danej maszynie oraz po jakim czasie należy wymienić olej.

Filtry

To jeden z elementów maszyny bez którego jej prawidłowe działanie nie byłoby możliwe. W każdej maszynie z silnikiem spalinowym znajdziemy przynajmniej kilka różnych filtrów. Rolą filtrów jest jak nazwa wskazuje - filtrowanie czyli oddzielanie zanieczyszczeń od medium roboczego np. opiłki metalu od oleju, lub drobiny kurzu od powietrza.

Do najważniejszych typów filtrów należą:

Na rynku możemy znaleźć bardzo wiele różnych typów filtrów, o różnych wymiarach, stopniach filtracji oraz zróżnicowanych cenach. Zapewne każdy z nas był kiedyś w sklepie gdzie filtry zajmowały całe półki a nawet regały. Każdy z nich ma konkretne oznaczenie i zastosowanie. Często zdarza się że jeden filtr pasuje do wielu różnych maszyn np. do pewnej serii ciągników oraz do np aut dostawczych. Najpewniejszym sposobem doboru odpowiedniego filtra, jest zanotowanie oznaczeń ze starego filtra i zakup takiego samego o identycznych oznaczeniach, lub zamiennika po numerze porównawczym. Obecnie na rynku niemal do każdego filtra można znaleźć przynajmniej jeden zamiennik a w przypadku popularniejszych filtrów nawet kilkanaście.

Fot. 8 Przykłady różnego rodzaju filtrów.
(źródło: fot własne)

A co w przypadku gdy na filtrze brak jest oznaczeń bądź jest to filtr typu wkład? W takim wypadku jedynym rozwiązaniem jest dobór filtra po katalogu maszyny lub katalogu producenta filtrów. Należy jednak pamiętać, że coraz więcej modeli ciągników i maszyn różni się między sobą np. inną kabiną lub wyposażeniem i te filtry które pasują do jednej serii, niekoniecznie będą pasowały do innej mimo, że nazwa modelu jest ta sama. Dlatego zawsze instnieje ryzyko, że zamówiony przez internet filtr może okazać się np. za długi i mimo niewielkiej różnicy np 5-10mm nie da się go zamontować. W przypadku gdy nie ma pewności co do spasowania filtra, dobrze jest sprawdzić wymiary starego i porównać z wymiarami nowego.
Można również skorzystać z wyszukiwarek filtrów:
Sędziszów: katalog filtrów
Filtron: katalog filtrów
MANN-FILTER: katalog filtrów

Pamiętajmy, że od poprawnego wyboru oleju oraz terminowych wymian olejów i filtrów zależy kondycja naszej maszyny. A im lepsza kondycja maszyny tym mniej kosztownych napraw i zbędnych przestojów w pracy.

Zobacz wszystkie poradniki