Środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie

Środki ochrony roślin, takie jak insektycydy, fungicydy i herbicydy, umożliwiają walkę z chorobami, chwastami i szkodnikami roślin. Mogą być one nieobojętne dla środowiska naturalnego oraz ludzi. Dlatego zabiegów z użyciem chemicznych środków nie powinno się wykonywać bez posiadania przynajmniej podstawowej wiedzy o tych preparatach. Nasz artykuł ma na celu zapoznanie Was z rodzajami tych środków i ich zastosowaniem.

ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN - TOKSYCZNOŚĆ

Chemiczne środki ochrony roślin należy stosować wtedy, gdy zawiodą inne sposoby zlikwidowania problemu. Trzeba pamiętać, że większość z nich to trucizny, które szkodzą nie tylko człowiekowi, ale także wielu pożytecznym organizmom (np. owadom zapylającym). Dlatego należy bezwzględnie dbać o zachowanie:

• okresu karencji, czyli czasu, jaki musi upłynąć od wykonania zabiegu zastosowania środka do zbioru plonu oraz
• okresu prewencji - czasu, w którym człowiek i zwierzęta nie powinny przebywać na danym obszarze.

Pestycydy dzielimy w związku z ich toksycznością w następujący sposób:

oznaczenie	dawka	klasa
I	do 50 mg/na kilogram ciała	trucizny
II	51-150 mg/na kilogram ciała	trucizny
III	151-500 mg/na kilogram ciała	substancje szkodliwe
IV	501-5000 mg/na kilogram ciała	substancje szkodliwe
V	> 5000 mg/na kilogram ciała	praktycznie nieszkodliwe

ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN. PODZIAŁ PESTYCYDÓW

Środki ochrony roślin, czyli pestycydy, można podzielić na:

Herbicydy

Herbicydy to środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania niepożądanych roślin - głównie chwastów i gatunków inwazyjnych. Ich zadaniem jest likwidacja lub ograniczanie presji gatunków roślin niepożądanych w łanie rośliny uprawnej. Chwasty konkurują z rośliną uprawną o zasoby środowiska w postaci wody, składników pokarmowych, a także o dostęp do światła. Może to w bezpośrednio wpłynąć na spadek plonów. Chwasty również nadmiernie zagęszczają łan, stwarzając tym samym lepsze warunki do rozwoju chorób grzybowych.

Badania naukowe pozwoliły na uzyskanie wielu mechanizmów działania herbicydów, przez co mogą być one stosowane bez fitotoksyczności w szerokim zakresie upraw. Mechanizmy działania zostały określone i szeroko opisane, co pozwoliło na powstanie tzw. klasyfikacji HRAC. Zestawienie to wskazuje, na jaki proces biochemiczny w chwastach oddziałuje dana substancja biologicznie czynna. Znajomość tych mechanizmów jest ważnym elementem strategii przeciwdziałania odporności chwastów na herbicydy.

Jednym z kryteriów podziału herbicydów jest też ich selektywność w stosunku do rośliny uprawnej. Zastosowanie preparatów nieselektywnych dla danej grupy upraw kończy się zwykle utratą plonu.

Z tego powodu dostępne w sprzedaży herbicydy dzielimy na dwie główne grupy:

• herbicydy nieselektywne - zawarte w nich substancje w sposób totalny zwalczają całą roślinność znajdującą się na obszarze ich zastosowania,
• herbicydy selektywne - zwalczają tylko określone gatunki chwastów i mogą być stosowane w określonej uprawie bez uszczerbku dla jej wartości.

Herbicydy, a właściwie substancje aktywne wchodzące w ich skład, posiadają kolejne kryterium, którym jest sposób pobierania ich przez chwasty. Warunkuje to bardzo często termin stosowania herbicydu w stosunku do fazy rozwojowej rośliny uprawnej. Na tej podstawie wyróżniamy:

• herbicydy o działaniu doglebowym - substancje biologicznie czynne pobierane są głównie przez korzenie chwastów w momencie kiełkowania i wschodów. Produkty z tej grupy stosuje się zwykle bezpośrednio po siewie lub krótko po nim i przeznaczone są do zwalczania chwastów w bardzo niskich fazach rozwojowych,
• herbicydy o działaniu nalistnym - substancja czynna pobierana jest głównie przez liście chwastów. Produkty takie mogą być stosowane w wyższych fazach rozwojowych chwastów i rośliny uprawnej.

Chwasty najczęściej zwalczane herbicydami

Chwasty są żywicielami wielu szkodliwych owadów oraz grzybów patogenicznych, przeczekujących okresy pomiędzy pojawianiem się roślin uprawnych. Rozróżniamy dwa ich rodzaje: chwasty jednoliścienne i dwuliścienne.

Chwasty jednoliścienne

Chwasty jednoliścienne w trakcie kiełkowania wytwarzają tylko jeden liścień. Występują one zarówno wiosną, jak i jesienią, są roślinami jednorocznymi oraz wieloletnimi. Mogą być wektorem dla patogenów i szkodników, co spowoduje szybki rozwój i rozprzestrzenianie się chorób. Do najczęściej występujących zliczamy:

• Miotła zbożowa - największy wróg zbóż ozimych. Bardzo dobrze zimuje i wzrasta nawet w niskich temperaturach. Z tego względu jej kiełkowanie może przypadać zarówno na wczesną wiosnę, jak i na okres późnej jesieni. Dojrzewa zazwyczaj jeszcze przed żniwami. Jej próg szkodliwości szacowany jest na poziomie 5-10 sztuk na m². Przykład preparatu: Roundup 360 Plus
• Chwastnica jednostronna - roślina jednoroczna, jara, niezimująca. Jej kłosy przypominają wizualnie kłosy prosa. Przykład preparatu: Agrosar 360SL
• Perz właściwy - jeden z najtrudniejszych do usunięcia chwastów. Posiada długie i obszerne podziemne rozłogi, z których wyrastają kolejne rośliny. Wzrasta właściwie na każdym podłożu, a zwłaszcza w piaszczystym i o niskim pH. W celu usuwania go należy stosować różnorakie metody. Przykład preparatu: Roundup Flex 480

Chwasty dwuliścienne

Chwasty dwuliścienne podczas początkowej fazy wzrostu mają dwa liścienie, czyli liście zarodkowe. Do najczęściej zwalczanych herbicydami zaliczamy:

• Mak polny - roślina jednoroczna, jara lub zimująca. Pojedyncza może wytworzyć nawet do 20 tysięcy nasion. Próg szkodliwości ekonomicznej dla większości gatunków zbóż to 10 do 25 sztuk na m². Dla pszenicy ozimej jest on mniejszy i wynosi od 6 do 10 sztuk na m² uprawy. Przykład preparatu: Chwastox Trio 390SL
• Chaber bławatek - roślina jednoroczna, zimująca lub jara. Okres kwitnienia przypada na miesiące od czerwca do września. Najczęściej zachwaszcza zboża i rzepak. Próg szkodliwości ekonomicznej dla zbóż wynosi od 1 do 10 sztuk na m². Przykład preparatu: Chwastox Extra 300SL
• Fiołek polny - roślina jednoroczna, jara lub zimująca. Kwitnie od kwietnia do października. To najbardziej pospolity chwast dwuliścienny występujący w uprawach zbożowych oraz rzepaku ozimym. Zachwaszcza również rośliny okopowe, strączkowe oraz kukurydzę. Przykład preparatu: Roundup 360 Plus
• Komosa biała - roślina jednoroczna, jara, ciepłolubna. Kwitnie od lipca do października. Pojawia się głównie na polach kukurydzy, roślin okopowych, zbóż jarych i rzepaku. Próg szkodliwości ekonomicznej dla kukurydzy wynosi 2 sztuki na m². Przykład preparatu: Sencor Liquid 600SC

Insektycydy

Środki ochrony roślin zaliczane do grupy insektycydów mają za zadanie ograniczenie populacji szkodników na terenie uprawy do poziomu poniżej progu ekonomicznej szkodliwości. Substancje aktywne wchodzące w ich skład posiadają określone właściwości:

• sposób oddziaływania na szkodniki oraz
• możliwość związania z rośliną uprawną.

Ze względu na możliwość interakcji insektycydów z rośliną uprawną wyróżniamy:

• insektycydy o działaniu systemicznym - wnikają do wnętrza rośliny i są przenoszone wraz z sokami roślinnymi. W związku z tym mogą zabezpieczać nowe przyrosty roślin oraz działać w innym miejscu niż zostały naniesione. Charakteryzują się dużą stabilnością działania w dłuższym okresie czasu,
• insektycydy o działaniu powierzchniowym - substancja aktywna produktu utrzymuje się na powierzchni rośliny, ale nie wnika do jej wnętrza. Środki o takim sposobie działania są aktywne przez krótki okres czasu.
• insektycydy o działaniu wgłębnym - ich substancje aktywne mają zdolność łączenia się ze strukturami roślinnymi, mimo to nie są przenoszone z sokami roślinnymi.

Niektóre substancje aktywne łączą w sobie różne sposoby działania na roślinę uprawną, co umożliwia skuteczną ochronę przed szerokim spektrum szkodników.

Drugą kwestią jest sposób oddziaływania substancji czynnej zawartej w insektycydach na szkodniki. Pod kątem tej cechy wyróżniamy działanie:

• żołądkowe - pobranie substancji czynnej przez układ pokarmowy wraz ze zjadanym pokarmem,
• kontaktowe - wnikają przez powłoki ciała szkodnika,
• gazowe - wnikają poprzez drogi oddechowe szkodnika.

Większość substancji aktywnych dostępnych w insektycydach łączy w sobie powyższe sposoby działania, co umożliwia skuteczną ochronę przed wieloma gatunkami szkodników o różnym sposobie żerowania.

Owady najczęściej zwalczane insektycydami

Owady niszczą uprawy polowe i mogą być roznosicielami groźnych, szkodliwych dla człowieka chorób. Dzięki małym rozmiarom nie robią na nich wrażenia zapory mechaniczne. Ważną cechą owadów jest też ich duża rozrodczość. Do najczęściej zwalczanych insektycydami insektów zaliczmy:

• Mszyce - to jedne z najpopularniejszych szkodników, które mogą się pojawić nawet na roślinach doniczkowych. Szczególnie chętnie żerują na jęczmieniu jarym, jak i owocach i warzywach, na przykład na kukurydzy, jabłoni i śliwie. Przykład preparatu: Mospilan 20SP
• Skrzypionka zbożowa - atakuje wszystkie odmiany zbóż, zwłaszcza jęczmień jary i pszenicę ozimą. Szczególnie groźne są larwy skrzypionki, które żerują na liściach i tworzą białe, podłużne uszkodzenia na ich powierzchni. Skrzypionka zbożowa może również przenosić wirusy traw. Przykład preparatu: Cyperkil Max 500EC
• Stonka ziemniaczana - to bardzo duży szkodnik na uprawach ziemniaków i pomidorów. Zarówno larwy, jak i dorosłe osobniki, mogą całkowicie zniszczyć zaatakowane rośliny, powodując straty w plonach na poziomie aż 50%. Przykład preparatu: Coragen 200SC
• Słodyszek rzepakowy - jego samice wgryzają się w pąki kwiatów, gdzie mogą złożyć nawet do 200 jaj. Larwy żywią się pyłkiem kwiatowym, a po jakimś czasie wędrują w głąb gleby i tam się przepoczwarzają. Występują przede wszystkim na uprawach roślin krzyżowych, na przykład gorczycy i rzepaku. Przykład preparatu: Mospilan 20SP

Fungicydy

Środki ochrony roślin z grupy fungicydów mają za zadanie zwalczanie grzybów powodujących choroby, ich zarodników oraz wpływanie na zwiększenie odporności roślin na kolejne ataki. Choroby spowodowane przez grzyby z jednej strony wpływają na obniżenie ogólnej kondycji roślin, a z drugiej ograniczają jej powierzchnię asymilacyjną, co bezpośrednio wpływa na obniżenie poziomu plonowania.

Fungicydy - podobnie jak herbicydy - zostały sklasyfikowane ze względu na mechanizm działania, czyli to, na jakie procesy życiowe grzybów wpływa dana grupa substancji aktywnych. W ten sposób powstała klasyfikacja FRAC. Fungicydy, analogicznie jak środki ochrony roślin z innych grup, posiadają różne sposoby działania oraz różny sposób związania z rośliną uprawną. Ze względu na relację z rośliną uprawną wyróżniamy fungicydy o działaniu:

• kontaktowym - zwanym także działaniem powierzchniowym. Takie fungicydy działają tylko w miejscu naniesienia i nie łączą się z rośliną uprawną. Ich słabą stroną jest duża podatność na zmywanie przez deszcz, więc działają krótkotrwale,
• wgłębnym - substancje aktywne wnikają do organów roślin, jednak nie są one przenoszone wraz z sokami roślin uprawnych. Działanie tych substancji aktywnych jest dłuższe niż w przypadku fungicydów kontaktowych, jednak występuje jedynie w miejscu aplikacji cieczy opryskowej,
• systemicznym - substancja czynna wnika do wnętrza rośliny uprawnej i przemieszcza się z sokami komórkowymi. Działanie tego fungicydu ma miejsce w wielu częściach rośliny, przez co możliwe jest uzyskanie efektywnej ochrony nowych przyrostów w fazach intensywnego wzrostu.

Kolejna cecha charakterystyczna dla fungicydów to ich sposób działania na grzyby patogeniczne i powodowanie przez nie chorób. W tym przypadku wyróżniamy:

• działanie zapobiegawcze – fungicydy o tym działaniu powinny być aplikowane przed rozwojem choroby,
• działanie lecznicze (interwencyjne) - nakierunkowane są na zniszczenie grzybów patogenicznych w początkowym etapie infekcji,
• działanie wyniszczające - substancje czynne niszczą struktury wytworzone przez grzyby patogeniczne.

Choroby grzybicze zwalczane fungicydami

• Septorioza paskowana liści- powoduje przedwczesne zasychanie i zamieranie liści, w wyniku czego powierzchnia asymilacyjna staje się mniejsza. Skutkuje to słabszym odżywieniem roślin rozwijających się. Choroba najintensywniej rozwija się przy wysokiej wilgotności powietrza oraz przy temperaturze powietrza na poziomie 10-15°C. Objawy porażenia to skrócenie kłosa, spadek liczby ziaren w kłosie i znaczne zmniejszenie masy ziaren. Przykład preparatu: Dithane Neotec 75WG
• Septorioza plew- inkubacja grzyba następuje szybko, już po 7-14 dniach. Rozwojowi choroby sprzyja łagodna zima poprzedzająca sezon wegetacyjny oraz dżdżyste lato. Grzyb porasta górne liście, dokłosie i kłos. Przykład preparatu: Tebu 250EW
• Szara pleśń- jej źródłem na polu są porażone resztki pożniwne, a także samosiewy, chwasty i ich nasiona, jak również opadłe płatki kwiatów. Ponadto rozwojowi choroby sprzyja duży udział rzepaku w płodozmianie, pozostawione resztki pożniwne oraz zainfekowany materiał siewny. Nadmierne nawożenie azotem, powodujące wybujały wzrost roślin, niedobór światła oraz zbyt duże zagęszczenie łanu również sprzyjają rozwojowi grzyba. Straty, jakie choroba może wywołać na plantacjach rzepaku, to nawet 50%. Przykład preparatu: Miedzian 50WP

PESTYCYDY - KLASYFIKACJA

Klasy trwałości

Pod względem trwałości wyróżnia się cztery klasy pestycydów:

• bardzo trwałe - mogą zalegać w glebie nawet do powyżej 18 miesięcy,
• trwałe - zalegają do 18 miesięcy,
• nietrwałe - zalegają do 6 miesięcy,
• szybko rozkładające się - zalegają do 3 miesięcy.

Postacie preparatów i formulacje

Postacie preparatów

Chemiczne środki ochrony roślin produkowane są w różnych formach:

• Aerozole - preparaty w postaci cieczy umieszczone w pojemniku pod ciśnieniem. Łatwo dają się rozprowadzać cienką warstwą. Obecnie stosuje się je jedynie na małą skalę, np. przy pielęgnacji domowych roślin doniczkowych. Przykład: Spray Przeciw Mszycom Pirimix Nowy AE
• Kryształki i granulaty - stosowane do zwalczania szkodników glebowych. Rozkładając się stopniowo uwalniają w glebie składniki aktywne. Przykład: Bros Snacol 05GB
• Opryski - najczęściej stosowana forma pestycydów. Mogą mieć postać płynu, koncentratu lub proszku rozpuszczanego w wodzie. Przykład: Chwastox Trio Nowy 390SL
• Fumiganty - wykorzystuje się je w pomieszczeniach zamkniętych, np. w szklarniach. Mają postać łatwopalnych substancji, które podczas spalania uwalniają odpowiednie związki chemiczne.
• Przynęty - proszki lub pyłki mieszane z atraktantem. W ten sposób wabi się szkodniki. Przykład: Best-Pest
• Zaprawy do nasion - pyłki, proszki, pasty lub ciecze, którymi zaprawia się nasiona przed siewem w celu ograniczenia występowania chorób i szkodników. Przykład: Sarox 75WS
• Ukorzeniacze - środki zawierające hormony stymulujące lepsze ukorzenianie roślin. Przykład: Ukorzeniacz Bros

Formulacje pestycydów

Pestycydy są dostępne w różnych formach użytkowych - tzw. formulacjach. Wyróżniamy następujące ich postacie:

Formualcje stałe

• WP – proszek do sporządzania zawiesiny wodnej
• WG – granule do sporządzania zawiesiny wodnej
• SP – proszek rozpuszczalny w wodzie
• SG – granule rozpuszczalne w wodzie

Formulacje płynne

• SL – koncentrat do rozcieńczania wodą
• SC – płynny koncentrat zawiesinowy do rozcieńczania wodą
• OD – zawiesina olejowa do rozcieńczania wodą
• EC – koncentrat do sporządzania emulsji wodnej
• CS – zawiesina mikrokapsuł do rozcieńczania wodą
• EW – emulsja wodno-olejowa do rozcieńczenia wodą
• SE – zawiesino-emulsja do rozcieńczania wodą